Shuhei Yoshida – người thay đổi PlayStation và cả cách chúng ta chơi game

Từ khi còn nhỏ, Shuhei Yoshida đã mơ về một cuộc sống bên ngoài Nhật Bản. Sinh ra và lớn lên ở Kyoto, Yoshida học ngành khoa học tại đại học địa phương và dành thời gian rảnh rỗi trong đại học để nghiền Dragon Quest. Ông khao khát có một cuộc phiêu lưu vòng quanh thế giới – một giấc mơ giống như trong những trận RPG mình yêu thích, và không lâu sau, định mệnh gọi tên ông.

Ngay khi mới ra trường, Yoshida đã gia nhập Sony, bắt đầu trong nhóm chiến lược tập đoàn, nơi ông hy vọng sẽ có cơ hội sống và làm việc ở nước ngoài – vì Sony lúc bấy giờ 80-90% doanh thu đến từ bên ngoài Nhật. Trong lúc làm việc, ông để mắt đến một nhóm nhỏ do Ken Kutaragi dẫn dắt, nhóm vừa mới hoàn thành phát triển chip âm thanh cho console SNES của Nintendo. Mặc dù dự án cuối cùng được giao cho người đồng nghiệp khác, Yoshida vẫn nhiệt tình giúp đỡ nhóm Kutaragi bất cứ khi nào có thể, đặc biệt về dự án hệ thống CD-ROM cho Super Nintendo.

Yoshida say mê kể chuyện về game cho bất kỳ ai chịu nghe, trong khi nhóm Kutaragi âm thầm phát triển dự án mở rộng CD-ROM cho SNES, dự án lúc đầu được đặt tên là Nintendo PlayStation. Tuy nhiên, khi Sony vẫn thử nghiệm laptop và PC, mối quan hệ với Nintendo đột ngột đổ vỡ vào năm 1991.

“Tại CES, Sony chuẩn bị công bố Nintendo PlayStation, nhưng vài ngày trước đó, Nintendo lại công bố hợp tác với Philips để ra mắt thiết bị CD-ROM thay thế,” Yoshida kể lại, làm tất cả tại Sony bàng hoàng. Ông nghi ngờ rằng đó là chiêu trò của Nintendo nhằm thoát khỏi hợp đồng với Sony, khi mà sản phẩm CD-ROM của Philips sau đó cũng chẳng thành hình.

Hai lựa chọn dành cho Sony lúc đó: buông tay khỏi ngành game hoặc tự làm console riêng. Và tất nhiên, họ chọn cách thứ hai. Nhưng để đánh bại Nintendo, Sony và Ken Kutaragi dồn toàn lực phát triển một hệ máy với sức mạnh 3D thời gian thực vượt trội, thay vì chỉ làm lại một bản mở rộng cho SNES.

“Ken đã dùng cơn giận của ban lãnh đạo Sony để giành được khoản đầu tư lớn, tạo ra một hệ máy 3D mạnh hơn rất nhiều so với Nintendo PlayStation lúc đầu dựa trên SNES.”

Sau khi kết hợp với Sony Music để hỗ trợ tài chính, dự án PlayStation chính thức bắt đầu. Đến tháng 2/1993, những năm tháng mê game của Yoshida cũng được đền đáp khi ông trở thành thành viên nhóm cấp phép bên thứ ba cho PlayStation do Kutaragi lãnh đạo. “Tất cả mọi người trong đội đều là kỹ sư, còn tôi là người cực kỳ may mắn.”

Theo kiểu một hãng đĩa nhạc chinh phục ngành game, Yoshida và team đi tới từng nhà phát hành lớn cũng như các nhà phát triển indie để thuyết phục họ tin dùng dòng máy mới của Sony. Thời điểm đó, nhiều nhà phát hành vẫn còn nghi ngờ khả năng thực sự của game 3D.

“Ai đó thích thì mê luôn khả năng đồ họa realtime 3D của PlayStation, nhưng phần lớn lại chưa quen. May mà năm đó Sega ra mắt Virtua Fighter ở quán arcade, game fighting 3D đầu tiên, khiến mọi người bắt đầu thấy được tiềm năng của 3D.”

“Ngay sau đó, tôi nhận được rất nhiều cuộc gọi từ các công ty muốn hợp tác cùng PlayStation,” Yoshida hồi tưởng. Đối thủ lớn nhất lúc này là Sega Saturn, nhưng chính Sega lại khiến cả ngành công nghiệp thức tỉnh về sức mạnh của đồ họa 3D.

Dù Virtua Fighter đã giúp thuyết phục nhiều người, nhà phát hành tin tưởng Sony ngay từ đầu chính là Bandai Namco. Yoshida gọi họ là “đồng minh lớn nhất” trong ngày đầu ra mắt PlayStation, với hàng loạt game arcade 3D sẵn sàng tung ra khi nhiều console 16-bit còn đang chật vật về công nghệ. Ridge Racer và Tekken trở thành minh chứng sống cho sức mạnh đồ họa của máy.

Tuy nhiên, cột mốc tạo nên cú hích lớn thật sự là khi Sony “chinh phục” được Squaresoft – ông vua bên thứ ba của Nintendo lúc bấy giờ. “Các game Final Fantasy rất ăn khách trên SNES. Nhưng Sakaguchi-san, người sáng tạo, không hài lòng với quyết định của Nintendo chọn dùng cartridge cho N64. Bộ nhớ quá hạn chế khiến ông không thể làm được những phim 3D thuyết phục người chơi như ý muốn.”

PlayStation đâu chỉ có một đối thủ CD-ROM, mà Sega cũng đánh tiếng muốn hốt Final Fantasy mới nhất của Square. Sony rất muốn có được Final Fantasy VII đầu tiên, và có “vũ khí bí mật” không thể thiếu: người quản lý của Yoshida – từ Sony Music, siêu schmoozer.

“Ông ấy đi ăn tối, đi karaoke với phó chủ tịch kinh doanh bên Square nhiều lần, schmooze cho họ thấy Sony dễ hợp tác biết bao.” Bí quyết để FF7 về PlayStation? Rượu sake và karaoke. “Đó là cách làm ăn ở Nhật mà,” Yoshida cười.

Kết quả thì ai cũng biết. PlayStation ra mắt tại Nhật tháng 12/1994, bán được 300.000 máy trong năm đầu tiên rồi mở rộng thành công sang Mỹ và châu Âu năm 1995. Một yếu tố mà Yoshida đánh giá cao cho thành công của PlayStation chính là cách Sony dành ưu tiên cho các nhà phát triển game như nghệ sĩ thực thụ.

“Có công ty không cho phép tên thật của lập trình viên xuất hiện trong credit vì sợ bị hãng khác dụ dỗ mất người, nhưng PlayStation thì ngược lại. Họ mời báo chí phỏng vấn game developer, biến họ thành ngôi sao!”

Khi các bên thứ ba đổ xô về PlayStation, Yoshida chuyển sang phụ trách các dự án first-party, góp mặt trong sản xuất những tựa game kinh điển như Ape Escape hay The Legend of Dragoon. Tuy nhiên, một tựa game PS1 đáng nhớ lại bị trượt: Ico.

“Đội làm game đó không thể hoàn thiện trên PS1 do game chạy quá chậm, 10fps thôi, dù prototype cực kỳ đẹp mắt. Tham vọng của Ueda-san quá cao, nên tôi chuyển dự án sang PS2.”

Năm 2000, Yoshida hiện thực hóa ước mơ thời thơ ấu khi chuyển sang Mỹ làm Giám đốc phát triển các studio của Sony tại đây. Sony lúc này đã bá đạo với thế hệ PS2, tuy Yoshida tiếc nuối không giữ được một số độc quyền – “Capcom thậm chí đem Resident Evil 4 sang GameCube dù RE1,2,3 toàn trên PlayStation.”

Và rồi, mọi thứ bắt đầu “khó đỡ” với PS3.

Đối với thế hệ PS3 năm 2006, giá quá cao ($499.99), cộng thêm kiến trúc khó nhằn khiến PS3 gặp nhiều trắc trở. Microsoft đột nhiên trở thành đối thủ nặng ký làm Sony hụt hơi.

“Thời gian đầu PS3 rất khổ. Game ra trên PS3 có khi kém hơn Xbox 360, trong khi lý thuyết PS3 mạnh hơn. Resistance là game first-party ổn nhất, còn các game bên thứ ba liên tục bị so sánh thua kém.”

Tuy gặp khó, PS3 dần có được những game độc quyền chất lượng, hình thành nền tảng cho PS4 cực kỳ thành công sau này. Yoshida kể lại sự kiên nhẫn của lãnh đạo Sony trong việc cho phép trì hoãn game để hoàn thiện thay vì vội vàng phát hành.

“Cứ năm nào tôi cũng phải xin lỗi bên kinh doanh vì lùi ngày phát hành, nhưng họ đồng ý. Bởi họ tin game hoàn thiện sẽ bán được nhiều hơn.”

Một dự án trì hoãn đáng nhớ của Yoshida là game zombie mới từ Naughty Dog sau Uncharted. “Họ muốn làm game chín muồi hơn, hơi khác với phong cách phim bom tấn mùa hè trước đó. Tôi lo nó quá hẹp khách hàng, nhưng kết quả thì game quá đỉnh, tạo ra IP lớn hơn cả Uncharted, đó là The Last of Us.”

Cuối PS3, Yoshida chuyển hướng tập trung giúp các developer làm việc chặt chẽ với đội phần cứng khi PS4 và PS Vita được phát triển, để tránh lặp lại “vết xe đổ” PS3.

“Kaz (Hirai) mời tôi về Nhật làm việc sát bên đội phần cứng, kết nối họ với các studio Worldwide. Nhờ thế PS4 và Vita mới trở thành hệ máy dễ làm game cho dev.”

Những năm tháng cuối ở Sony, Yoshida dần rời các dự án AAA lớn để quay về với tình yêu của mình: các game indie.

“Tôi rất mê game indie. Mỗi lần đi E3 hay Gamescom, dù booth lớn có những tựa first-party hoành tráng, tôi toàn đi khu vực indie chơi thử. Thấy hay là tôi chụp ảnh với dev, giúp quảng bá game. PlayStation đã hỗ trợ những tựa game như Journey… Và tôi chính là người truyền cảm hứng cho phong trào indie trong 5 năm cuối sự nghiệp tại Sony.”

Và giờ đây, từ đầu năm 2025, Yoshida trở thành freelancer, làm việc trực tiếp với các dev indie. Ngoài ra, ông còn là một trong những fan cuồng VR lớn, hợp tác với NDreams phát triển Reach – tựa game VR mới ra mắt.

Ông cũng tiết lộ mình có công lớn trong việc hiện thực hóa PSVR. “Tôi tham gia phát triển phần cứng PSVR đầu tiên. Dự án bắt đầu như một hoạt động grassroots ở Santa Monica Studio khi còn PS3.”

Santa Monica Studio tận dụng cảm biến 3D của PS Move tự chế tạo headset VR thủ công trong giờ rảnh. Yoshida thử và lập tức “vỡ oà”: “Được chơi God of War trong VR, nhìn xuống thấy chính mình là Kratos, cảm giác quá đã!”

Khi trò chuyện về dự định đặt hàng sớm Xbox ROG Ally X và tiếc nuối sự ra đi của Vita, không thể không bị quyến rũ bởi sự vui vẻ, trẻ trung của Yoshida. Tinh thần hài hước ấy đã thấm đẫm các sáng kiến mà ông tiên phong tại PlayStation, từ những trò chơi độc đáo của PS1 đến kỳ diệu của PSVR, sau 39 năm làm nghề, tinh thần ấy chắc chắn sẽ được nhớ mãi.

“Thế hệ PS1 như một nền indie thu nhỏ,” Yoshida mỉm cười. “Có rất nhiều team nhỏ tạo ra ý tưởng mới lạ bất ngờ. Rất nhiều sản phẩm thành công đến từ những người tạo game không truyền thống.” Giờ ông dứt áo ra đi, nhưng dường như Yoshida đã sẵn sàng truyền nguồn cảm hứng ấy ra thế giới rộng lớn hơn.