Shadow of the Colossus: Một câu chuyện cổ tích đầy sức nặng vì không phán xét người chơi

Shadow of the Colossus đang kỷ niệm 20 năm tuổi vào hôm nay, 18/10/2025. Hãy cùng soi vào chiều sâu đạo đức trong câu chuyện của tựa game qua nhân vật chính lặng lẽ nhưng đầy ám ảnh.

Một nhân vật chính im lặng có đồng nghĩa với việc người chơi dễ dàng nhập vai không? Nhiều game thường nghĩ vậy. Các anh hùng như Gordon Freeman hay Link từ lâu chỉ biết càu nhàu, la hét chứ không nói lời nào. Thậm chí Master Chief dù có nói, nhưng mặt thì luôn bị giấu kín dưới chiếc mũ, nghĩa là dưới đó có thể là bất cứ ai.

Tuy vậy, sự im lặng đôi khi lại tạo nên cảm giác xa cách. Ít game nào làm được điều này xuất sắc như những tác phẩm của Fumito Ueda. Nhân vật trong Shadow of the Colossus, Ico và The Last Guardian đều ít nói, hoặc chỉ giao tiếp bằng thứ ngôn ngữ kỳ bí mà người chơi phải đoán ý hoặc xem phụ đề. Những khoảnh khắc nói năng dù là nhỏ nhất hay hành động không do người chơi điều khiển cũng đều rất đặc biệt, hiếm hoi.

Theo logic nhập vai truyền thống, những nhân vật này dường như chỉ là hình ảnh tượng trưng để người chơi thế thân. Nhưng những khoảng trống mà Ueda tạo ra lại làm bật lên khoảng cách đồng cảm thú vị giữa người chơi và nhân vật chính. Sau 20 năm, Shadow of the Colossus vẫn làm người ta suy ngẫm sâu sắc nhờ chính khoảng cách này.

Nhưng đừng hiểu lầm rằng Shadow of the Colossus không biết nuôi dưỡng trải nghiệm game. Wander, nhân vật chính, lao vào hành trình để cứu người yêu khỏi cái chết. Cụ thể hơn là anh phải hạ gục những Colossi khổng lồ—những kẻ quái vật được trải khắp vùng đất cấm kỵ. Giọng nói bí ẩn dẫn dắt Wander là Dormin, một thực thể thần bí được bao quanh trong ánh sáng huyền hoặc. Anh sở hữu thanh kiếm lâu đời mà theo truyền thuyết còn gắn với ánh mặt trời, soi đường cho anh trong cuộc phiêu lưu. Hình ảnh bên ngoài thì cứ ngỡ anh là anh hùng chính hiệu: mục tiêu cao cả, vũ khí thánh thiện và kẻ thù khổng lồ để tiêu diệt.

Nhưng kỳ thực Wander là kẻ xâm lược. Để triệu hồi sự chú ý của các colossi, anh phải bắn mũi tên vào họ trước đã. Chỉ sau khi anh phá vỡ không gian của họ, thường là khi anh tấn công, họ mới phản công lại. Máu mà các colossi chảy ra là màu đen tuyền, phun ra mỗi khi Wander đâm thương; họ la hét, vật lộn và thậm chí có thể rơi lệ khi anh leo trèo lên từng sinh vật khổng lồ này. Mỗi colossus mang dáng vẻ trang nghiêm như một loài vật quý hiếm, nhưng lại bị Wander tước mạng. Tất cả những chi tiết đó tạo nên một thứ ngôn ngữ riêng của Shadow of the Colossus, biến những hình tượng anh hùng quen thuộc thành sự kinh hoàng.

Tuy vậy, Wander không phải là một hình mẫu vô hồn hay “gà mờ” để người chơi thế thân. Nhiều game im lặng khác thường bắt đầu với mức độ bình thường khá rõ ràng. Ví dụ như Gordon Freeman lên tàu đi làm trong Half-Life hay Link sống trong rừng Kokiri yên bình trong Ocarina of Time. Trong Shadow of the Colossus thì không: người chơi nhập vai Wander khi anh đang đi giữa hành trình, cưỡi ngựa băng qua vùng đất xa lạ. Lúc anh đặt người yêu Mono trên bàn thờ, ta chỉ biết vài điều: một, Wander giữ thanh “kiếm cổ xưa” theo lời Dormin; hai, anh đang tìm cách giải thoát Mono khỏi chết chóc và lời nguyền; ba, chú ngựa Agro không rời anh nửa bước, là người bạn dũng cảm và trung thành. Hành trình, cuộc sống thực của anh vẫn còn nhiều bí ẩn, thứ mà người chơi chưa kịp biết hết.

Động lực của Wander vẫn luôn mịt mù. Mối quan hệ giữa anh và Mono chẳng bao giờ được kể chi tiết, chỉ thấy anh hầu như chỉ hành động một mình. Việc hạ các colossi vừa cam go vừa nguy hiểm, nhưng anh chưa từng bỏ cuộc. Người chơi có thể dừng lại và đứng cạnh xác Mono trên bàn thờ, góc máy zoom tỉ mỉ tạo cảm giác thân mật hiếm có. Tình yêu của Wander sâu sắc, có thể hơi ích kỷ vì anh sẵn sàng phá hủy mọi thứ chỉ để đưa Mono trở về, nhưng người chơi không thể chứng kiến trực tiếp điều đó nên rất khó hiểu anh một cách rõ ràng. Shadow of the Colossus xây dựng cảm xúc này bằng những cử chỉ đơn giản, nhưng dần dần đong đầy ý nghĩa.

Nhờ những cử chỉ ấy, gameplay vụng về của Wander lại mang chất diễn xuất rất… nghệ sĩ. Người chơi đánh hóa Wander như một diễn viên đang nhập vai vậy. Người chơi có thể quyết định vài thứ, ví dụ bao lâu anh ta lại về thăm Mono giữa chuỗi trận đánh colossi, hay liệu kỹ năng người chơi phản ánh một chiến binh điêu luyện hay chỉ đơn giản là một người bình thường kiên định. Nhưng khung truyện đã được định sẵn rồi, chính Wander đã chọn con đường của mình. Người chơi chỉ có thể giải nghĩa mà thôi.

Cái này khác xa nhiều game khác vốn đặt trọng tâm lên “đạo đức nhân vật chính”. Như BioShock hay Spec Ops: The Line dùng nhân vật chính làm hình đại diện cho người chơi. BioShock có cú twist cho thấy người chơi chẳng có quyền hành gì trong câu chuyện, biến anh hùng thành con rối vô hồn. Spec Ops: The Line thì đánh đố giữa ý chấp nhận kết thúc game của người chơi và sự tin tưởng sắt đá vào nhiệm vụ của Walker. Khi quyết tâm của Walker đẩy anh xuống vực thẳm, người chơi cũng bị cuốn theo. Thậm chí game còn cảnh cáo người chơi đừng tiếp tục nữa qua các đoạn tải và thoại.

Hai game này có nhiều lớp hơn chuyện chỉ lên án người chơi, nhưng cách tiếp cận đạo đức của họ hơi hời hợt. Chính những nhà phát triển cũng gần như biến mất khỏi logic ấy. Bước ngoặt của BioShock mạnh về mặt kịch tính nhưng ít cảm xúc thực sự. Nhân vật chính chỉ là công cụ. Twists dựa trên sự nhập vai xuất phát từ sự vắng mặt của cá nhân. Spec Ops: The Line thì có chiều sâu hơn. Walker là nhân vật có ít nhất hai chiều. Nhưng nếu anh ta hành động theo ý mình, sao lại chuyện trách móc người chơi phải gánh tội? Cái đòn đạo đức ấy không thể buộc người chơi chịu trách nhiệm rõ ràng.

Shadow of the Colossus cũng quan tâm tới quyền tự do hành động, nhưng không phải của người chơi—mà của chính Wander. BioShock và Spec Ops đều khá “ồn ào”. Nhân vật phản diện Andrew Ryan hay John Konrad nói thẳng cho người chơi về chủ đề game. Shadow of the Colossus thì yên lặng. Thế giới game đầy những khoảng trống và thời gian lặng ngắt. Cảm giác trống rỗng này khiến người chơi giữ khoảng cách nhưng vẫn có cảm thông. Qua cách chơi, người chơi thâm nhập vào Wander. Nhập vai này không rõ ràng, huyền thoại, không dễ dàng hay giảm tải. Shadow of the Colossus không biến người chơi thành nạn nhân ngốc nghếch, không thể hiểu chuyện gì cho đến khi nhà làm game dẫn dắt. Tội lỗi của Wander không phải cú twist. Người chơi có thể ngồi lại, trải nghiệm, thậm chí nhập vai vào tội lỗi đó một thời gian.

Phán xét thì dễ, nhưng hiểu được mới khó. Dù Walker có nhiều câu thoại và nhiều đoạn thoại hơn, Wander vẫn thật hơn vì anh không phải là phần mở rộng của người chơi. Thay vào đó, có một sự trao đổi cảm xúc. Người chơi thương cảm và cả đau lòng cho Wander. Mối quan hệ ấy sâu sắc hơn nhiều so với việc đơn giản lên án. Nếu hỏi liệu ta có tội không, Shadow of the Colossus sẽ im lặng không đáp.

Cuối game, sau khi những người đồng đội thề ngăn cản Wander lại và niêm phong anh trong vùng đất cấm, Wander đi tới nơi mà người chơi không thể theo kịp. Quá trình phong ấn biến anh thành một đứa trẻ, Mono sống lại dường như muốn nuôi dưỡng cậu bé đó. Tất cả sức mạnh và hi sinh của Wander đều tiêu tan. Giờ đây, anh chỉ còn là sinh vật không thể cầm tay cầm điều khiển nữa.

Cái kết mơ hồ ấy chính là thứ tạo nên sức mạnh trường tồn cho Shadow of the Colossus. Chúng ta từng là bạn đồng hành của Wander trong chốc lát. Cùng anh bước đi. Nhưng số phận cuối cùng vẫn là riêng anh. Và cũng là của chính ta.