Bộ sưu tập game retro ‘fake’ bỗng hóa thành kiệt tác nhờ cách chơi độc lạ

UFO 50 thực sự là một cuộc thử nghiệm game điên rồ nhất mà mình từng gặp. Ý tưởng ban đầu – một bộ sưu tập giả tưởng gồm 50 trò chơi retro hoàn chỉnh, mỗi trò kết nối với nhau qua phần tiếp theo và một câu chuyện meta phức tạp – đã hấp dẫn ngay từ lần đầu nghe. Mình thích ngay từ khi đánh giá nó hồi năm ngoái, và game này cũng nằm trong top những tựa game yêu thích trong năm đó.

Nhưng dù đã biết trước rồi, mình cũng không ngờ UFO 50 lại bám lấy mình suốt hơn một năm trời với nhịp chơi đều đặn như một nghi thức. Cuối cùng, bộ sưu tập các game giả retro này lại trở thành một bài học cực kì giá trị về thiết kế game.

Khi viết bài đánh giá, mình có thử qua cả 50 game, nhưng tất nhiên không thể hoàn thiện hết đâu, dù đứng khá xa. Mình cũng chỉ chơi đủ để cảm nhận, khám phá các thể loại game đa dạng và chăm chút vài trò mình thích hơn. Chừng ấy thôi cũng đủ để có cái nhìn khách quan ban đầu rồi.

Cùng lúc đó, mình nghe được kế hoạch không kém phần táo bạo từ podcast Eggplant: The Secret Lives of Games. Đây là show do một nhóm dev indie cự phách, trong đó có Nick Suttner – cựu nhà báo game – làm host. Podcast này đã lâu rồi, chuyên đi sâu phân tích các game indie. Với UFO 50, họ quyết tâm làm “Một Năm với UFO 50,” chơi từng game một, giống như một “câu lạc bộ sách” dành cho game vậy. Mình nhớ Nick từ mấy ngày ở 1UP Show nên tò mò, liền xem thử.

Một năm sau, mình tin rằng đây mới chính là cách chơi UFO 50 tuyệt nhất: từng game một, kèm theo những bình luận sâu sắc và thông minh.

Tập đầu tiên bắt đầu với game Barbuta, một metroidvania kiểu cổ điển và siêu đơn giản về mặt đồ họa. Trải nghiệm đầu tiên của đa số với Barbuta đều vậy: bước một bước sang phải là “bay màu”. Game chẳng hề có hướng dẫn hay cảnh báo gì, bạn chỉ đơn giản được đặt trong phòng, quay mặt ra phải, và phản xạ game thủ tự nhiên nghĩ rằng nên đi sang phải vì ta thường "đọc" màn hình từ trái sang phải.

Việc game trừng phạt ngay và đau đớn như thế gần như là tuyên ngôn của bộ sưu tập: hãy đặt câu hỏi với những giả định của mình, bước đi cẩn thận, và sẵn sàng chấp nhận chơi theo cách game tạo ra. Nói thật, cái cách “hạ gục dằn mặt” player thế này còn là một cú joke khá hài hước, miễn là bạn biết đón nhận theo đúng tinh thần “chơi vui chơi dở”.

Podcast Eggplant làm mình “mắt chữ A mồm chữ O” vì mức độ phân tích siêu chi tiết, rõ ràng và chỉ có thể đến từ chính những người từng lao vào xây dựng game thật sự mà thôi. Mình bị cuốn theo, quyết định đeo bám theo họ mỗi tuần – không hẳn là finish từng game, mà chí ít dành thời gian để hiểu sâu hơn về cơ chế và cái hay ẩn bên trong so với lần đọc review vội vã. Nghe họ trò chuyện cứ như tham dự một buổi panel ở Game Developers Conference vậy. Điều thú vị là đây không phải dành cho game thủ bình thường, mà là developer nói chuyện với developer về sản phẩm của các developer kia. Mình như được lạc vào một không gian riêng tư lắm.

Tròn một năm gắn bó với UFO 50, mình tích góp được kha khá kiến thức về các yếu tố boardgame ảnh hưởng lên nhiều thể loại game kinh điển; hiểu ra cơ chế golf phổ biến tới mức nào dù trong bộ sưu tập chỉ có 2 game đúng kiểu golf; cách UFO 50 kết hợp tinh tế ảnh hưởng 80s và văn hóa flash game đầu 2000; thậm chí thấy trò chơi trò chuyện ngầm với cuốn sách năm 1978 của Bernard Suits tên The Grasshopper: Games, Life, and Utopia. Chuyện này với người từng học thiết kế game và đọc sách Suits chắc quen thuộc, nhưng với mình thì như mở mang tầm mắt. Đó mới chỉ là phần nổi thôi, mình chắc chắn còn nhớ và vận dụng những điều học được từ đây nhiều năm nữa.

Khi năm với UFO 50 dần khép lại, podcast cũng chuyển hướng sâu hơn vào meta-story. Trong UFO 50 có rất nhiều easter egg rải rác, và mình cũng chỉ cảm nhận lờ mờ về những xung đột, câu chuyện nội bộ giữa các nhân vật ở UFO Soft khi chơi để đánh giá. Giờ được hiểu trọn vẹn vòng cung câu chuyện của studio game hư cấu đầy thăng trầm đó, trải nghiệm mới thực sự phong phú và lôi cuốn hơn. Meta-game (không phải từng trò riêng lẻ) có cực nhiều plot twist mà mình chắc sẽ bỏ lỡ hoàn toàn nếu không đi theo hành trình này.

Kết quả là UFO 50 còn “chất” hơn mình tưởng rất nhiều. Đây là 50 game khác biệt hoàn toàn, nhiều trò cực kì sáng tạo và có logic riêng. Nhưng xét toàn bộ, đây là một game duy nhất, với 50 phần hợp lại tạo nên một tuyên ngôn riêng biệt, phản ánh sâu sắc về phát triển game, văn hóa công ty, bản chất của sự chơi, nghệ thuật và cả vòng xoáy của sáng tạo trong nền kinh tế thị trường.

Với mình, đi sâu chơi đều đều mỗi tuần làm trải nghiệm này trọn vẹn hơn hẳn. Mình khuyên ai thích nghe podcast nên thử tìm Eggplant. Nhưng dù không yêu podcast, cách hay nhất để tận hưởng UFO 50 vẫn là chơi cùng với cộng đồng. Subreddit UFO 50 có những cuộc tranh luận cực sôi nổi về xếp hạng tier và mod. Nhiều trò còn thu hút được dân speedrun chuyên nghiệp. Đỉnh điểm là event từ thiện Cherry Rush, nơi hội tụ các cao thủ UFO 50 thử sức đạt thành tích “Cherry” – mức hoàn thành tối thượng, không chỉ qua màn mà còn nhuần nhuyễn hệ thống từng game – trong một cái weekend.

UFO Soft chỉ là studio giả tưởng thôi. Các game thật sự được làm chủ yếu bởi Derek Yu, cha đẻ của Spelunky, cùng với Jon Perry và Eirik Suhrke. Nhưng dù UFO 50 từng đầy tham vọng từ khi trình làng, hành trình một năm khám phá, được thảo luận cùng cộng đồng và học hỏi về phát triển game đã khiến mình ngưỡng mộ hơn rất nhiều. Việc được “bóc tách” bộ game này không chỉ bằng mắt game thủ hay reviewer mà còn là góc nhìn của dev thật sự là trải nghiệm vô giá mà mình không thể quên sớm đâu.