Một sự chuyển mình cực kỳ lớn trong bối cảnh chính trị đã kéo theo làn sóng gia tăng mạnh mẽ các chính sách độc đoán, biến năm 2025 trở thành một năm chưa từng có và đáng lo ngại về kiểm duyệt, đặc biệt là trong ngành công nghiệp game. Trước áp lực khủng khiếp đổ dồn về phía các nhà xử lý thanh toán giúp vận hành các cửa hàng game như Steam và Epic Games Store, hàng nghìn tựa game – phần lớn là các game mang chủ đề người lớn, tính chất không lành mạnh và được gắn nhãn NSFW – đã bị gỡ bỏ hoặc hạ chỉ mục khỏi những nền tảng này. Mặc dù tiếng lên án về làn sóng gỡ game đó có lắng xuống theo thời gian – một phần là do áp lực đeo bám buộc các nền tảng phải thu hồi lệnh cấm, phần khác là vì một số game miễn phí đã dần được đưa trở lại Itch – nhưng sự ra mắt mới đây của tựa game Santa Ragione’s Horses đã thổi bùng lại cuộc tranh luận này một lần nữa trước khi năm kết thúc.
Lý do là bởi, một lần nữa, một tựa game chứa nhiều nội dung kinh dị (thật đấy, Horses mang rất nhiều chi tiết đặc tả những đề tài cấm kỵ trong thời gian chơi khá ngắn) lại trở thành tâm điểm trong cuộc chiến văn hóa tinh thần ôn hòa đang ngày càng căng thẳng trong xã hội và cả trong thế giới game. Càng ngày, các tranh cãi xoay quanh một vài tựa game và chủ đề của chúng ngày càng đặt ra câu hỏi về sự tự do trong biểu đạt nghệ thuật, ai mới là người được phép nói về và thể hiện nội dung người lớn trong mảng game, và giới “ông lớn” nắm quyền trong ngành công nghiệp này sẽ cho phép chúng ta nói tới những vấn đề này ở mức độ nào.
Horses là một bước ngoặt đáng chú ý trong chuỗi tranh cãi này vì nhiều lý do, trong đó có các biện pháp ngăn chặn trước khi game ra mắt. Trong khi phần lớn các vụ kiểm duyệt ở trên xảy ra khi game đã phát hành và có mặt trên thị trường một thời gian, ảnh hưởng tới rất nhiều tựa game đã “đặt chân” lên các cửa hàng kỹ thuật số, thì Horses đã phải đối mặt với vô vàn thử thách ngay từ trước ngày phát hành của nó vào 2/12.
Trong tuần dẫn đến ngày ra mắt, Santa Ragione đã tung một video giải thích rằng Horses đã bị cấm ngay trên Steam, đồng thời hé lộ lý do có thể khiến Steam đưa ra quyết định này. Thật ra, theo nhóm phát triển, nguyên nhân chính của Valve dường như xuất phát từ phiên bản review build của Horses hồi năm 2023 cùng với màn “trao đổi tay đôi” giữa nhà phát hành game với Valve, khiến Horses bị cấm ngay trước khi game được hoàn thiện hoặc chỉnh sửa đáng kể. Cụ thể hơn, team dev tin rằng cảnh trong bản build chưa hoàn chỉnh, trong đó một đứa trẻ đang cưỡi trên vai một người phụ nữ, là khúc mắc lớn nhất gây lo ngại cho Valve.
Nhưng ai từng chơi Horses đều biết, cảnh đó sau này đã được chỉnh sửa và trở nên tốt hơn, khi thay thế nhân vật đứa trẻ bằng một người phụ nữ trưởng thành. Sự cải biến đó khiến cảnh quay trở nên sâu sắc hơn, nhờ vào đoạn hội thoại giữa người chơi và người phụ nữ, khi cô ấy thản nhiên nhìn nhận con ngựa hình người trong phòng, làm cho cả cô ấy và người cha biết rõ tham gia vào vòng xoáy bạo lực kinh khủng diễn ra trên trang trại. Thay đổi này cũng giúp loại bỏ nghi ngờ Horses từng có cảnh phim máu me!
Dù bị cấm, Santa Ragione vẫn cứng rắn tung ra Horses trên các nền tảng kỹ thuật số khác như Epic Games Store, Itch và GOG vào ngày 2/12. Thật không may, vào phút chót, Epic Games Store lại bất ngờ gỡ bỏ game khỏi cửa hàng. Vài ngày sau, Humble cũng tạm gỡ bỏ Horses nhưng nhanh chóng đưa lại game về sau khi xem xét kỹ hơn.
Nói chung, những lệnh cấm tác động nặng nề đến Horses cùng nhà phát hành, dù tranh cãi và tiếng ồn xung quanh game lại thu hút sự chú ý và hỗ trợ mà lẽ ra game khó có được nếu không có sự việc này.
Tuy nhiên, cú cấm Horses chỉ là dấu hiệu mới nhất trong xu hướng đáng lo ngại hiện nay. Trong mấy tháng kể từ khi Valve dọn dẹp cửa hàng loại bỏ khỏi Steam vô số trò chơi NSFW và mô phỏng gây tranh cãi – những thứ được biết đến với các nội dung “xâm phạm, tra tấn và lạm dụng”, và được tổ chức Collective Shout gây áp lực buộc các nhà xử lý thanh toán của Steam phải gỡ bỏ – Valve đang ngày càng thắt chặt để kiểm soát nhiều tựa game người lớn hiện tại và tương lai nếu chúng đề cập tới các chủ đề tương tự. Cụ thể, các game chứa nội dung “chủ đề trưởng thành”, ví dụ như cảnh bạo lực thái quá, không còn được phép tham gia chương trình Early Access của Steam, làm cho việc các nhà phát triển độc lập, vốn thường khai thác các đề tài này, tìm được con đường thành công (hay ít ra là được biết đến) trong ngành càng khó khăn hơn nhiều. Dù mục đích của chiến dịch này có vẻ nhằm loại bỏ những tác nhân tiêu cực, hậu quả của nó lại lan rộng và đe dọa nhiều nhà phát triển, dù chắc chắn không ảnh hưởng đều tới tất cả.
Kết hợp với việc các ông lớn trong mảng game AA và AAA e ngại, tránh nhắc đến hoặc khai thác các chủ đề tương tự (ngoại trừ vài ngoại lệ cực kỳ hiếm hoi), hiệu ứng lạnh lùng từ làn sóng cấm đoán này đang đe dọa kìm hãm sự phát triển của ngành công nghiệp game, những tài năng sáng tạo, và cả cộng đồng người chơi. Chúng ta đang chứng kiến một nền tảng số kiểm soát chặt chẽ, lựa chọn ai và cái gì được thông qua “bài kiểm tra tinh khiết” với những yêu cầu mơ hồ, đồng thời giám sát từng sản phẩm nghệ thuật nào được phép tồn tại và kích thích người chơi. Nếu lệnh cấm Horses, vốn trên Steam thôi đã lấy đi hơn 75% thị phần game PC, cùng vô số thay đổi về chính sách của Steam là dấu hiệu, thì tương lai nghệ thuật trong game đang thực sự đáng báo động.
Thêm vào đó, tôi cũng lo ngại về chuyện các quy chuẩn thực thi chính sách này cho ta biết gì về cái gọi là “được phép” trên các cửa hàng, và quan trọng hơn là ai mới được phép tạo ra những nội dung ấy. Như Chris Person của Aftermath từng phân tích, có những tựa game, thậm chí cả các thương hiệu lớn, vẫn được thoát khỏi sự soi mói nghiêm ngặt về cách khai thác những chủ đề tương tự. Anh ấy viết: “Nếu các nội dung bị ngăn cấm là nạn nô lệ, thì Final Fantasy XVI, Fallout: New Vegas, và Dragon Age: Origins sẽ chẳng bao giờ được phép bán. Nếu tra tấn bị cấm, thì Grand Theft Auto V đã vi phạm điều khoản của Epic với nhiệm vụ ‘By The Book’, nơi Trevor tra tấn một người bằng cách nhổ răng và dùng điện chích người khác. Người Mỹ thừa hiểu và tôn trọng bạo lực tàn khốc, tra tấn và lạm dụng như một dạng nghệ thuật, và về mặt này Horses thậm chí thua xa nhiều đoạn 30 giây trong tựa Mortal Kombat gần đây.”
Sự thật thì các sự kiện trong Horses rất gai góc, và các cảnh báo nội dung không thể xem nhẹ, nhưng game lại còn giữ mức độ nhẹ nhàng hơn nhiều so với những tác phẩm thô bạo hơn mà nó lấy cảm hứng – chủ yếu từ bộ phim Ý Salò, or the 120 Days of Sodom – và kiểm soát khá gắt gao trong cách thể hiện bạo lực so với nhiều game Rated M khác. Nội dung Horses và các chủ đề mà game khai thác không hề phù hợp để đưa vào sách trẻ em hay truyện cổ tích, tiếc là tại sao bản thân game và cộng đồng người chơi của nó lại bị đối xử “nhẹ tay” như trẻ con đến thế?
Câu trả lời, như thường lệ, dường như gói gọn trong sức ảnh hưởng và/hoặc danh tiếng. Nếu bạn quá lớn để thất bại hoặc không thể phủ nhận – như một tựa game Grand Theft Auto chắc chắn bán hàng triệu bản suốt cả thập kỷ sau ngày phát hành – và vẫn khai thác các chủ đề 18+ một cách miễn cưỡng, không mấy sâu sắc, thì bạn hoàn toàn có thể được coi là game “dành cho người lớn, do người lớn làm”. Nói cách khác, game có thể nói về đủ thứ miễn là người chơi được phép giao lưu, tán tỉnh và “ngủ” với crush trong game. Game có thể nói về bạo lực nếu người chơi chính là kẻ gây ra hàng loạt hành động bạo lực lố bịch, hoặc kiếm lời từ những hành động đó. Nhưng để làm được những điều trên, game của bạn phải chắc chắn là bom tấn bán chạy, dễ hiểu thôi, và bạn không cần nhìn xa để thấy điều này, ngay tại giải Game Awards 2025 vừa rồi cũng đủ bằng chứng nói lên tất cả.
Larian Studios, studio được yêu mến nhờ siêu phẩm 2023 Baldur’s Gate 3, mới đây vừa hé lộ tựa game mới Divinity với một trailer đậm chất táo bạo, đầy bạo lực siêu thực, đẫm máu, cùng những cảnh tra tấn công khai táo tợn. Trong trailer, một người đàn ông bị trói chờ hiến tế trong đống lửa, những kẻ cult quỳ lạy. Khi anh ta bốc cháy, ta thấy lớp da dần tan chảy và xác thân hao gầy bị xé rách. Một đứa trẻ, có lúc thể hiện sự lo ngại, kéo váy mẹ, về sau lại lộ rõ là một người chứng kiến cuồng nhiệt cho tất cả những cảnh bạo lực và khoe khoang thô tục mà ta vừa chứng kiến. Và mặc dù trailer đã gây xôn xao và làm dấy lên nhiều câu hỏi, nhưng Larian khó mà chịu cảnh lệnh cấm và bị gỡ game như Santa Ragione.
Điểm khác biệt rõ ràng duy nhất giữa các game này và Horses có lẽ là các công ty đình đám kia quá giàu (và game của họ lợi nhuận quá khủng) nên chưa có nền tảng nào dám động đến. Santa Ragione cùng hàng trăm nhà phát triển indie khác đang phải gánh chịu những thay đổi chính sách của Steam thì không được như vậy. Đụng chạm đến những tên tuổi lớn có thể ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả kinh doanh của các nền tảng này; với các indie thì không.
Có vẻ như các tập đoàn điều hành ngành game đang có xu hướng “trẻ hóa” khán giả, đút sẵn vào mồm họ những tựa game “người lớn đúng chuẩn”. Bất cứ thứ gì đi chệch ra khỏi ranh giới mỏng manh đó, đặt ra bởi những nhân vật quyền lực bậc nhất trong thế giới game, đều bị “lạc trôi về mặt đạo đức”. Nhưng trong một mảng đang dần bị thống trị bởi Fortnite, những dự án đấu trường danh tiếng trên PlayStation, AI tệ hại, cùng những game được xem là độc hại cho trẻ em như Roblox, tôi thực sự mong muốn game cũng có một góc riêng cho các trải nghiệm avant-garde và đặc biệt khác thường. Những game dám phá vỡ giới hạn, đặt ra câu hỏi, và lên tiếng vì những ý tưởng và chủ đề gây khó chịu. Những game sống đúng với tinh thần của nghệ thuật, dù tôi có thể không thích hoặc không chơi chúng. Ít nhất như thế, mới hợp với một lĩnh vực luôn cố tranh giành vị trí trong “bàn ăn” của các thể loại nghệ thuật khác, những thể loại vốn đã tạo ra nhiều tác phẩm đầy táo bạo hơn hẳn so với bất kỳ cái gì tìm thấy trong Horses.
Có một sự mục nát tận gốc của vấn đề có thể nuốt chửng nghệ thuật trong mảng game hoàn toàn. Một sự mục nát muốn khỏa lấp những xu hướng uncomfortable và chân thật của nghệ thuật – điều thường mâu thuẫn với mục tiêu lợi nhuận của các tập đoàn. Vì sự phát triển của mảng nghệ thuật đang lớn lên này, một lĩnh vực rất muốn được công nhận và tôn trọng như người trưởng thành, tôi hy vọng chúng ta có thể ngăn cản những cố gắng ấy. Vì Horses, vì mọi game NSFW và người lớn từng bị kiểm duyệt oan ức, và cũng vì những “kẻ đặc biệt” sẽ đến sau.
.jpg?w=500&q=85)
