Mùa hè năm 2049. Một gã đàn ông với vẻ ngoài rợn người đang co rúm bên kệ trong một căn nhà hoang tàn. Anh ta đang nắm chặt một cây ống sắt dài đã rỉ sét. Một giọng nói ma quái đề nghị anh chấp nhận một giao ước: sức mạnh để đổi lấy linh hồn.
“Hãy nhận lấy,” giọng nói thì thầm, “và cứu con gái của anh...”
Bạn nhìn thấy người đàn ông trò chuyện với cô con gái sau đó, cô bé ho liên tục và nỗi đau của một người cha chứng kiến con mình chịu đựng ăn mòn hiện rõ qua ánh mắt anh. Khi anh hứa rằng những con quái vật xung quanh sẽ không làm tổn thương cô bé, bạn thấy một người cha đang cố hết sức trấn an đứa con gái sợ hãi trong cơn nguy hiểm thật sự. Khi anh gầm lên bảo kẻ thù tránh xa cô ấy, giọng nói đó chứa đựng một sự mãnh liệt – một cảm giác hiểm nguy rõ ràng. Khi anh cầu xin ai đó giúp đỡ trong khi ôm cô bé, bạn như cảm nhận được một nỗi sợ hãi và đau lòng đặc trưng chỉ dành cho bậc làm cha làm mẹ.
Mùa hè năm 2053. Một cậu bé mặt búng ra sữa nép mình bên kệ trong một căn nhà hoang tương tự. Cậu nắm chặt một cây ống sắt đã rỉ. Một giọng nói ma quái hỏi cậu có đồng ý một giao kèo hay không: sức mạnh để đổi lấy… điều gì đó không nói rõ, nhằm bảo vệ… một ai đó không được nhắc đến. Khi cậu bé đứng lên đấu lại đàn quái vật khổng lồ, bạn không cảm thấy cái sắc nguy hiểm như người cha. Bạn thấy rõ sự yếu đuối của một đứa trẻ đang phải gánh vác thứ vượt tầm mình. Khi cậu ấy bảo đám quái vật tránh xa em gái, giọng nói cậu thấp và gần như cầu xin. Khi cậu hét lên kêu cứu, có sự tuyệt vọng nhưng cũng thể hiện nỗi sợ hãi của một đứa trẻ quá non nớt để đối mặt tình cảnh này.
Cảnh chơi đầu tiên là từ bản tiếng Anh phát hành năm 2010 của Nier, còn cảnh thứ hai là từ bản tiếng Anh phát hành năm 2021. Yoko Taro – nhà viết kịch bản kiêm đạo diễn Nier – đã làm hai phiên bản game này năm 2010: một phiên bản nhân vật chính là cậu bé cố gắng cứu em gái, và một phiên bản là người cha cố gắng cứu con gái mình. Phiên bản thứ hai (được gọi là Nier Gestalt tại Nhật Bản) được báo cáo rằng chỉ được sản xuất vì đội marketing Mỹ của Square Enix cho rằng khán giả phương Tây sẽ không “cảm” bằng với nhân vật chính là cậu bé nhỏ tuổi. Khi Nier được tái phát hành dưới dạng mới vào năm 2021 (cái tên dí dỏm là Nier Replicant ver.1.22474487139…), Yoko Taro quyết định chọn nhân vật chính là cậu bé cho phiên bản tiếng Anh lần này. Giờ đây, phiên bản tiếng Anh hiện đại chỉ cho chúng ta gặp nhân vật chính nhỏ tuổi.
Khi game thủ thảo luận về tựa game ngày nay, hầu như không ai quan tâm nhiều đến sự khác biệt về phiên bản này. Đúng, nhân vật chính khác, nhưng phần lớn game vẫn giống nhau. Họ nói chả nghĩa lý gì nhiều đâu.
Chẳng phải thế sao?
Làm sao mà hai trải nghiệm chơi game này có thể giống nhau? Chất xúc cảm và góc nhìn rõ ràng khác biệt và gợi lên những phản ứng khác nhau. Nhà phê bình Dia Lacina là một trong những người nhìn nhận sâu sắc vấn đề này cho Vice, và sau khi đọc bài viết đó, tôi quyết định xem lại những cảnh mở đầu của cả hai phiên bản game rồi đem so sánh. Chúng thực sự mang đến cảm giác khác biệt rõ rệt với tôi.
Còn rất nhiều tựa game kinh điển khác đã hoặc đang được làm lại, làm mới trong những năm gần đây. Shadow of the Colossus, Silent Hill 2, Resident Evil, Metal Gear Solid 3, Suikoden I và II, và Final Fantasy Tactics chỉ là một vài ví dụ thôi. Tôi thỉnh thoảng tự hỏi liệu có bao nhiêu người chơi đủ trân trọng những trải nghiệm mới này khác biệt với bản gốc ra sao, nhất là khi sự nổi tiếng và giá trị lịch sử của các tựa game hầu như đến từ bản gốc.
Fan phim thì hay so sánh các phiên bản phim về sự khác biệt giữa bản chiếu rạp The Lord of the Rings của Peter Jackson và bản mở rộng, hay những điểm biến thể thú vị trong các phiên bản phim The Grandmaster của Vương Gia Vệ (phê bình gia David Ehrlich từng nói rằng nếu bạn chỉ xem phiên bản phim Mỹ thì chưa coi thật sự là xem phim). Độc giả thì tranh luận về các bản dịch hay nhất của Dostoevsky hay Hugo. Trong khi đó, game thủ lại thường hay bỏ qua những thay đổi trong mảng cốt truyện hay chỉ đạo nghệ thuật, dù đó là điểm chính của những game tập trung vào kể chuyện.
Hãy nói về Final Fantasy VII. Đây là một trong những game nổi tiếng nhất lịch sử, nên chắc chắn nhiều bạn cũng từng chơi qua. Nhưng thật ra bạn đã trải nghiệm phiên bản nào?
Có thể bạn chơi FFVII khi nó ra mắt năm 1997, bản gốc tiếng Nhật trên PlayStation đời đầu. Có thể bạn chơi bản ra mắt tại Mỹ và châu Âu trên cùng hệ máy, tức phiên bản đã được bản địa hóa kèm vài tính năng gameplay mới. Có thể bạn chơi bản PC 1998 do Eidos phát hành, nơi nhân vật có xuất hiện môi móm mở miệng. Bạn có dùng mod hay các tính năng mới như Character Booster trong các bản game hiện đại? Có khi bạn còn chơi FFVII qua phiên bản tóm tắt Ever Crisis trên điện thoại?
Điều thú vị là các biến thể của game kinh điển này có thể khác nhau đến mức nào. Ví dụ bản FFVII đầu tiên tại Nhật được cho là không có một cảnh hồi tưởng đặc biệt bật ra khi bạn đi xuống tầng hầm căn biệt thự Nibelheim cuối game; cảnh này cực kỳ đáng nhớ vì cho người chơi thấy một góc nhìn rất cảm động về Zack Fair, nhân vật quan trọng trong cốt truyện, người sẽ đóng vai trò lớn hơn trong chuỗi game sau đó.
Còn bản tiếng Anh bản địa hóa thì sao? Như nhà dịch thuật và phê bình gia Tim Rogers phân tích trong series video của anh, có những thay đổi thú vị trong phần lời thoại khiến mối quan hệ giữa Aerith và Zack có cảm xúc khác đi. Hay nói đúng hơn là Aeris – cái tên rất nhiều người chúng ta nhớ đến khi chơi bản Western gốc, nay gần như lỗi thời rồi. Trong khi đó, bản PC có nhân vật mở miệng vốn làm cho vài cảnh bớt nghiêm trọng, ví dụ cảnh Aerith chết dưới chân Sephiroth với gã quái vật mở miệng to đùng chẳng khác gì đang diễn opera thì quả thật không có cảm giác nặng nề bằng. Hay bạn chơi luôn bản làm lại FFVII, vì đó cũng là “Final Fantasy VII”, đúng không?
Nếu bạn từng chơi các bản remake của FFVII, bạn đã trải nghiệm một câu chuyện khác hẳn bản gốc. Đây chính là chủ đề gây tranh cãi lớn trong cộng đồng – liệu bản remake có phải là câu chuyện cũ hay không – và câu trả lời không hề đơn giản. Mặc dù nó vẫn bao quát các sự kiện chính, nhưng đi kèm những bổ sung mới, lược bỏ vài chi tiết, và thay đổi cách thể hiện những cảnh cũ. Ví dụ, bây giờ Sephiroth xuất hiện ở phần mà bản gốc không hề có gã ta. Dù Yoshinori Kitase muốn Sephiroth giống Jaws của Spielberg – bí ẩn và xa cách – điểm này không được nhấn mạnh trong FFVII Remake.
Bạn còn được tạm thời điều khiển Sephiroth trong Rebirth, trong khi bản gốc gã luôn là một hình ảnh đáng sợ, không chạm tới được. Việc điều khiển gã như vậy thì khó lòng tưởng tượng nổi. Zack, người vốn chả mấy xuất hiện trong bản gốc, giờ lại đóng vai trò lớn hơn hẳn, thậm chí có lúc hợp tác tạm thời với Cloud để đánh Sephiroth trong Rebirth. Chưa kể khác biệt về đồ họa, âm nhạc, chỉ đạo, gameplay và cả lồng tiếng nữa – tất cả đều tạo ra trải nghiệm cực kỳ khác so với bản cũ.
Thật “bất ngờ” khi game thủ vẫn nhanh chóng phớt lờ những thay đổi kiểu này. “Cơ bản vẫn là câu chuyện ấy mà” – họ thường trả lời. Có người còn xem bản remake như bản thay thế cho bản gốc, nhưng như Carolyn Petit viết cho Polygon, điều đó thật không hợp lý chút nào.
Các bản dịch khác nhau cũng thay đổi cảm xúc của tác phẩm; điều này thường được bàn đến trong văn học và phim ảnh, nhưng với game thì ít được để ý hơn, trừ vài trang chuyên môn hoặc tài khoản mạng xã hội đặc thù. Ví dụ trong một cảnh quan trọng (dù có thể bỏ qua) của Final Fantasy VI, Celes đã tự nhảy xuống một vách đá. Phiên bản tiếng Anh gốc trên Super Nintendo (được gọi là Final Fantasy III tại Mỹ) cho thấy cô nhảy xuống sau khi nghe nhiều câu chuyện về những người từng “nhảy niềm tin” để hồi sinh tinh thần. Trong bản dịch tiếng Anh trung thực hơn gần đây, cảnh đó có vẻ tối tăm và chói lọi hơn. Dù sao thì hai phiên bản cũng tạo cảm xúc khác nhau, ngay cả khi – như nhà dịch Clyde Mandelin so sánh – người chơi năm 1996 vẫn xem bản cũ là u ám.
Chỉ riêng cách dàn dựng hình ảnh từng cảnh cũng có thể thay đổi cách tác phẩm đến với người xem. Sự khác biệt giữa Silent Hill 2 gốc và bản remake rất rõ ràng, đã có nhiều bài viết nhắc đến. Tương tự, bầu không khí của Shadow of the Colossus phiên bản làm lại cũng khác hẳn. Căn biệt thự trong Resident Evil gốc trên PlayStation và bản remake trên GameCube cũng khác biệt nhiều: bản gốc có nét đơn giản như khách sạn cũ bỏ hoang, còn bản remake tối hơn, mang đậm vẻ Gothic, như nơi Dracula ở. Với tôi, bản gốc ám ảnh hơn vì nó gần gũi, giống chỗ tôi từng đi qua.
Tất cả thay đổi trên đều là chính thức, nhưng thế giới game còn phức tạp hơn khi nghĩ đến chuyện modding. Modding phổ biến đến mức trở thành cốt lõi của game PC, khiến nhiều người tải về và dùng mod để “nâng cấp” game theo vô số cách mà ít để ý việc đó thay đổi trải nghiệm của họ – từ đồ họa, âm thanh đến cách tương tác. Dùng mod gần như vô tư như việc chấm sốt cà cho đồ ăn vậy. Mod giúp game nhìn “sắc nét” hơn, chỉnh sửa bản dịch cho đúng, hay thêm nội dung bị cắt. Họ nói với bạn rằng trải nghiệm sẽ được nâng lên nhiều cấp. Nhưng thử hỏi lúc đó bạn đang chơi phiên bản game nào?
Có thể chẳng tồn tại phiên bản “chuẩn” nào của một tựa game. Chỉ là quá nhiều yếu tố cần cân nhắc cho một sản phẩm, kể cả công cụ chơi – bạn dùng bàn phím chuột hay tay cầm console – cũng ảnh hưởng lớn trải nghiệm. Kể cả chơi game kiểu text-based như Disco Elysium trên máy cầm tay cũng cho cảm giác như đang đọc sách nữa là.
Tôi không tin vào cái gọi là “cách chơi đúng” game nào – nhưng tôi tin bạn nên chơi có ý thức hơn và suy nghĩ nhiều hơn về trải nghiệm của mình. Có thể sẽ mệt hơn kiểu chơi cho qua cho vui, nhưng cũng hấp dẫn vì nó giúp ta nhận ra một đặc điểm mạnh mẽ của ngành game: sự biến đổi linh hoạt. Hãy suy nghĩ kỹ trước vô số phiên bản của một game. Phiên bản bạn thích chưa chắc là phiên bản được đa số khen ngợi, hay thậm chí là phiên bản mà tác giả thích nhất. Nó là phiên bản phù hợp với bạn, vì bất cứ lý do nào.
Remake, remaster, mod,... tất cả đều ổn về mặt ý tưởng, thậm chí tuyệt vời, nhất là khi ngày nay để chơi được game kinh điển cũ khá khó khăn. Cần trân trọng tất cả phiên bản khác nhau của các tựa game này, nhưng cũng cần nhớ nghĩ về từng phiên bản như một tác phẩm độc lập. Không phải là xem bản nào hay hơn hay tệ hơn. Mà là chiêm nghiệm điều thú vị về sự khác biệt trong các tác phẩm kinh điển của ngành game.
