Clair Obscur: Expedition 33 xuất sắc, nhưng sự phổ biến của nó đặt ra câu hỏi lớn về cách chúng ta nhìn nhận các Game JRPG

Lần đầu tiên chứng kiến Trailer Clair Obscur ở sự kiện Xbox Games Showcase 2024, mình đã khá sốc khi một trò chơi đến từ một studio Pháp lại có chất lượng hình ảnh thực đến mức ngang ngửa các tựa RPG phương Tây, nhưng vẫn giữ được phong cách cơ chế đặc trưng của JRPG. Trailer bóng bẩy, điện ảnh khiến khán giả liên tưởng đây là một game AAA, dù lúc đó còn chưa ai từng nghe đến cái tên Sandfall Interactive.

Clair Obscur đã làm nên chuyện. Dù được phát hành cùng cuối tuần với Oblivion Remastered, game vẫn bán được 500.000 bản trong 24 giờ đầu tiên và đạt 1 triệu bản chỉ sau ba ngày. Vài tháng sau, game vẫn là chủ đề nóng hổi trong cộng đồng game thủ - điều mà người ta thường chỉ nghĩ đến với những studio đầy kinh nghiệm mới làm được. Tất nhiên, tất cả đều có lý do chính đáng  -  đây là một tựa game rất xuất sắc. Mình còn chấm 9/10 trong bài đánh giá Clair Obscur nữa mà.

Về nhiều mặt, sự thành công về cả mặt phê bình lẫn doanh thu của nó thật sự truyền cảm hứng. Chúng ta nên có nhiều hơn những trò chơi RPG được tạo ra từ nhiều nền tảng khác nhau, và đương nhiên cần nhiều hơn các tựa RPG theo lượt nữa. Nhưng đồng thời, thành công của Clair Obscur cũng làm nổi bật lên không ít lời chỉ trích dành cho các JRPG theo lượt, dù trong số đó có vài lời công bằng, nhưng không ít cũng hơi oan uổng. Cứ như thể cuối cùng thì mới có một game turn-based thật sự ổn trong khi thực tế thì những game hay được các studio game Nhật tạo ra từ rất lâu rồi.

Vậy câu hỏi đặt ra là: Tại sao mọi người lại cho rằng Clair Obscur “ăn đứt” các JRPG Nhật Bản với những câu chuyện và gameplay theo lượt có chiều sâu tương tự? Nó không làm được gì quá đột phá, nhưng chỉ cần gói gọn những ý tưởng đó trong một bộ áo phương Tây là mọi thứ trở nên dễ chấp nhận hơn hẳn.

Một thể loại với muôn vàn biệt danh

Không phải điều mới mẻ khi nói rằng dòng game RPG theo lượt được nổi tiếng nhờ các nhà phát triển Nhật như Square Enix. Đến nỗi thuật ngữ JRPG đã trở thành đồng nghĩa với các game thiên về turn-based, thường kèm đồ họa theo phong cách anime luôn. Nhưng JRPG thật ra chỉ có nghĩa đơn giản là game RPG được phát triển bởi người Nhật thôi mà. Thuật ngữ này cũng gây tranh cãi sau khi đạo diễn Final Fantasy 16 - Naoki Yoshida, thừa nhận anh từng xem đó như một “cụm từ phân biệt đối xử” khi nghe lần đầu, vì nó chia tách JRPG ra khỏi những game RPG khác.

Sự ưu ái dành cho các game phương Tây cũng thể hiện rõ qua doanh thu. Persona 5, tựa game đủ mạnh để đưa cả series Persona (và theo mình là cả Shin Megami Tensei nói chung) từ danh sách "tựa game với một lượng fan nhỏ" lên thành công vang dội, phải mất tận ba năm mới bán được 3,2 triệu bản trên PlayStation 3 và 4. Thế nhưng dù được khen ngợi nhiều và nằm trong một loạt game nổi tiếng, Persona 5 mất tới chín năm và phải ra hai phiên bản khác nhau mới vượt mốc 10 triệu bản bán ra  -  tốc độ chậm hơn Clair Obscur đã làm được.

Persona 3 Reload, bản làm lại đầy tính được mong chờ của Persona 3, bán được 1 triệu bản trong hơn một tuần, biến nó thành tựa game Atlus bán nhanh nhất lịch sử. Nhưng Clair Obscur lại làm điều đó chỉ trong nửa ngày. Toyo Securities ước tính Final Fantasy 16 đạt khoảng 3,5 triệu bản trong tháng 3, gần hai năm sau khi ra mắt một game AAA. Trong khi đó, Clair Obscur đạt 3,3 triệu chỉ sau 33 ngày phát hành (đúng là trùng hợp hài hước). Đây cũng không chỉ là chuyện thiên vị game theo lượt đâu nhé. Baldur’s Gate 3 bán được hơn 2,5 triệu bản trong giai đoạn early access trước khi chính thức phát hành và hơn 15 triệu bản sau một năm. Còn Fire Emblem: Three Houses, một RPG dựa trên lưới ô vuông được đánh giá cao nhưng mang phong cách khác biệt, mới chỉ bán được hơn 4 triệu bản - vẫn đang là game bán chạy nhất trong series lâu đời của nó.

Tất nhiên, không phải tất cả JRPG đều vậy. Elden Ring do studio Nhật FromSoftware phát triển, cũng có thể được xem như một JRPG, nhưng đã bán được hơn 30 triệu bản trên toàn cầu. Tuy nhiên, mình không nghĩ game sẽ thành công nếu bắt bạn nhập vai một anh chàng tóc dựng hoặc cô nàng anime quen thuộc.

Xenoblade và Clair Obscur

Game of the Year 2022 - Xenoblade 3 theo mình, có vài điểm chung với bom tấn của Sandfall Interactive. Sự liên kết giữa các nhân vật, những phân cảnh đầy cảm xúc và khả năng tùy biến chiến đấu cực kỳ sâu đã làm nó trở thành một trong những RPG mình yêu thích nhất gần đây, và tất cả những thứ này cũng chính là những điểm mạnh của Clair Obscur.

Xenoblade 3 kể về hai phe đối đầu nhau, luôn trong trạng thái tranh đấu kéo dài để duy trì nguồn năng lượng sống cho các thuộc địa. Mỗi thế hệ lính được sinh ra dưới hình dạng các đứa trẻ trước tuổi dậy thì và sống khoảng 10 năm. Nếu sống hết 10 năm, họ nhận được một buổi lễ giúp linh hồn được giải thoát khỏi vòng luân hồi. Mio, một nhân vật chính, đang ở năm thứ 10 và ngày cuối đời gần kề.

Như cốt truyện gợi ý, niềm tiếc thương cho những người bạn ra đi quá sớm (như bạn thời thơ ấu của nhân vật chính, Joran) và nỗi sợ hữu hạn của cuộc sống (giống với Mio) là hai chủ đề chính Xenoblade 3 và Clair Obscur cùng chạm đến. Chúng không khai thác qua những đoạn thoại dài lê thê mà thông qua các cảnh cắt, khởi đầu bằng phần mở đầu dài hơi giới thiệu nhân vật chính. Trong bài đánh giá Xenoblade Chronicles 3, mình cũng từng khen nhiều điểm tương đồng làm Clair Obscur thành công.

Act 1 của Clair Obscur đã cuốn mình ngay từ phần xây dựng thế giới đậm nét và tạo ra những cảm xúc mạnh mẽ. Gustave, nhân vật đầu tiên mà người chơi điều khiển, chia tay với người thương trong một lễ hội mang tên “Gommage”  -  thời điểm hàng năm khi những người ở độ tuổi nhất định sẽ tan thành khói và cánh hoa. Đây là một xã hội nơi sự mất mát là điều dễ đoán trước và gần kề mỗi năm. Ngay từ đầu, game nhắc bạn về sự ngắn ngủi của tuổi thọ trung bình, những đứa trẻ mồ côi sớm, và những nỗi buồn không thể tránh khỏi ở thành phố Lumiere lấy cảm hứng từ nước Pháp.

Đây là những chủ đề khá quen thuộc. Khi chơi, bạn không cảm thấy như đang đóng vai mà thực sự trải nghiệm câu chuyện về sự hy sinh và mất mát. Các JRPG theo phong cách Nhật cũng khai thác chủ đề này, nhưng dường như khó chinh phục khán giả đại chúng hơn.

Vấn đề với anime

Nhiều game Nhật dùng đồ họa kiểu hoạt hình anime - vốn là phim hoạt hình đặc trưng của Nhật Bản. Anime không chỉ xuất hiện trên TV dành cho trẻ em mà còn xuất hiện trong các hình hướng dẫn, quảng cáo,... Các nhà phát triển Nhật thường áp dụng phong cách này vào game của họ, bất chấp việc nhiều người nước ngoài vẫn còn phân biệt hoặc có định kiến về anime. Có thể khó tin trong thời đại anime đã trở nên rất ngầu nhưng cộng đồng fan của thập niên 90 và đầu 2000 nhớ rõ cái thời thích anime còn bị chê là nửa mùa.

Với các game anime-style, mạng xã hội thường hay soi mói quá lố những thứ trong game và lặp lại nhiều những lời thoại nhàm chán. Điều này không chỉ ở game theo lượt mà còn lan sang cả những thể loại như RPG hành động, visual novel hay bất kỳ game nào xuất phát từ Nhật. Dù các vấn đề tương tự cũng tồn tại trong game phương Tây, nhưng các cuộc tranh luận thường dữ dội hơn với sản phẩm đến từ đất nước "mặt trời mọc" và làm xấu hình ảnh chung của chúng.

Các chi tiết, ẩn dụ thường thấy trong truyền thông Nhật khó thuyết phục người chơi phương Tây chưa quen với văn hóa này. Họ bật cười khi gặp những tiếng la hét kiểu anime trong Final Fantasy (phải nói Final Fantasy 7 Remake bị lỗi nặng, đến mức có người còn ghép thành một bộ phim dài chỉ toàn tiếng la hét trong cảnh cắt cảnh). Một số người còn thắc mắc tại sao các bạn học cấp ba lại chiến đấu với thần linh hay tham gia chiến đấu thường xuyên vậy. Những ẩn dụ này có thể ổn khi làm đúng cách và phù hợp với nhóm khán giả đã quen với anime - nhưng nếu bạn chưa từng tiếp xúc với văn hóa Nhật Bản, nó rất dễ làm mất cái hồn của câu chuyện.

Giám đốc game Clair Obscur, Guillaume Broche, cũng nhận thấy sự định kiến nào đó dành cho JRPG Nhật Bản. Anh không đưa ra lý do cụ thể, nhưng đề cập trong một cuộc phỏng vấn với Automaton.

“Riêng mình thì nghĩ các JRPG theo lượt rất thịnh hành cho đến tận thời Xbox 360. Nhưng khi các game thế giới mở bắt đầu lên ngôi nhờ truyền thông game, JRPG bị xem là lỗi thời Broche chia sẻ. “Dù vẫn bán rất chạy, lấy Persona làm ví dụ điển hình, mình nghĩ định kiến về game theo lượt chưa hẳn đã biến mất hoàn toàn.”

Trong Xenoblade 3, một số nhân vật có những điểm kỳ quặc như tai mèo, cánh, da xám hay tĩnh mạch phát sáng - nhưng không trong số đó được dùng để làm hiện thực hóa họ. Có thể có các stereo-type như chàng trai nóng tính vai u bắp thịt và chiến thuật gia lạnh lùng, nhưng không gây cảm giác sáo rỗng như thể thể loại anime harem cấp thấp. Tuy vậy, vì những đặc điểm này cùng với định kiến vốn có, người ta lại ít nói về Xenoblade 3 như cách họ đang nói về Clair Obscur. Một phần cũng vì Clair Obscur có cách trình bày thiên về thẩm mỹ phương Tây và được hưởng lợi khi là game đầu tay nên không mang nhiều kỳ vọng cụ thể. Trong khi đó marketing của Xenoblade Chronicles 3 bám theo sự gắn bó với loạt game lâu đời và tập trung phô diễn các cảnh chiến đấu (không theo lượt) mà không phản ánh đúng trải nghiệm thực tế. Có thể tất cả những điều này góp phần khiến nó bị lãng quên, dù có các phân cảnh bắt mắt và câu chuyện về đau thương đầy cuốn hút.

Chất liệu Nhật Bản truyền cảm hứng

Trong một buổi phỏng vấn với RPG Site, đồng sáng lập Sandfall Interactive kiêm nhà sản xuất Expedition 33 François Meurisse nói về niềm đam mê của anh và Broche dành cho JRPG. Meurisse nhắc đến Final Fantasy X và Persona 5 là hai tựa game có ảnh hưởng lớn nhất đến nhóm  -  FFX ở phần cốt truyện, P5 ở gameplay. Cần nhớ là cả hai đều là game do NPH Nhật Bản sản xuất.

Final Fantasy X ra mắt năm 2001 trên PlayStation 2 và sau đó có bản HD Remaster cho các hệ máy khác, bắt đầu với phiên bản độc quyền Nhật cho PlayStation 3 và PlayStation Vita năm 2013. Bài đánh giá PS2 lúc đó cho điểm 9.3/10, thừa nhận game có “đầy rẫy các câu thoại lặp lại cũng như vô nghĩa” nhưng phần lớn nhưng lại không gây ảnh hưởng quá nhiều tới trải nghiệm chơi. (Cả Xenoblade 3 lẫn Clair Obscur cũng từng được fan so sánh với FFX)

Tidus, nhân vật chính FFX, là thành viên đội vệ sĩ hộ tống Yuna, một Summoner có thể triệu hồi các sinh vật siêu nhiên theo ý muốn, trong hành trình đánh bại thực thể thần thánh phá hủy thế giới. Ta sẽ không bàn quá nhiều về trò chơi này, nhưng FFX có hệ thống chiến đấu theo lượt và chủ đề về sự hi sinh tương tự. Trong nhiệm vụ, Tidus phát hiện ra một sự thật đau lòng khiến anh buộc phải chấp nhận mất mát lớn vì sự tốt đẹp của thế giới.

Giao diện và góc máy bắt mắt của Persona 5 làm cho phần chiến đấu cực kỳ thỏa mãn và có tính điện ảnh cao.

Persona 5 giờ đây được xem là chuẩn mực của game turn-based, chứng minh hệ thống chiến đấu này vẫn sống khỏe - không chỉ nằm ở Clair Obscur. Dù chi tiết có khác, Shin Megami Tensei và các phần spin-off như Persona dùng hệ thống turn-based cho phép người chơi chồng buff và kích hoạt chuỗi combo đánh nhanh hơn và mạnh hơn. 

Loạt Persona dần trở thu hút được một lượng fan với Persona 3, ra mắt khoảng sáu năm sau FFX tại Bắc Mỹ và trùng khớp các chủ đề trong Clair Obscur. Giống Clair Obscur, Persona 3 xoay quanh sự mất mát và là game Persona khai thác sâu nhất về chủ đề này. Một trong những câu khẩu hiệu lớn nhất của game là “memento mori”  -  cụm từ Latin nghĩa là “hãy nhớ rằng mình sẽ tan biến” và các thành viên trong nhóm thức tỉnh Persona bằng cách chĩa súng evoker. Cùng với tất cả thứ đó, tựa game vẫn được cộng đồng hâm mộ nhớ tới vì những suy ngẫm về vòng luân hồi sinh  -  lão  -  bệnh  -  tử.

Persona 3 cũng là game đầu tiên tập trung xây dựng mối quan hệ giữa các thành viên với nhau, cả chuyện tình cảm lẫn bạn bè - cơ chế rất được yêu thích và được duy trì ở Persona 4, Persona 5. Clair Obscur cũng làm điều này với các nhân vật, nhưng bạn có thể tăng tối đa mối quan hệ với tất cả mà không cần phải chọn phe. Persona 3 vẫn bị phàn nàn về phần lối chơi bị lặp lại, mà ngạc nhiên là đó cũng là điểm bị chê ở Clair Obscur.

Với mỗi thành công lấy cảm hứng từ FFX và P5, chỉ số ít game đủ tầm phủ rộng để được nhắc tới như Clair Obscur, dù có được giới phê bình, lễ trao giải hay nhóm fan trung thành công nhận. Mình có thể so sánh hàng loạt game như Scarlet Nexus, Sea of Stars hay Octopath Traveller 2 mà vẫn không chạm vào được gốc rễ thật sự: khẩu vị Nhật Bản và phương Tây khác biệt quá lớn.

Bức tường văn hóa trong truyền thông

The Hundred Line Defense Academy là một trong những trò chơi mới ra mắt của Too Kyo Games, studio Nhật Bản do đội ngũ phát triển Danganronpa và Zero Escape thành lập.

Clair Obscur đến từ Pháp, thuộc “phương Tây” rộng lớn bao gồm Tây Âu, Bắc Mỹ và Úc. Nơi những văn hóa về sinh vật kì bị được làm một cách hoàn toàn khác biệt so với Nhật Bản. Nhưng lại rất hợp với thị hiếu người chơi game.

Anime ngày càng được yêu thích ở Mỹ, nhưng vẫn chưa thực sự phổ biến. Trên Netflix Nhật, top 10 show phần lớn là anime, ngoại trừ “Their Marriage” (tựa gốc “Shiawase na Kekkon”  -  tạm dịch “Hôn nhân hạnh phúc”). Trong khi đó, top 10 Netflix Mỹ gần như toàn phim live action, chỉ có My Melody & Kuromi là show anime duy nhất được người dân phương Tây yêu thích.

Điều thú vị là - Clair Obscur lại không bán chạy ở Nhật đâu. Theo Gematsu, người Nhật đang dành nhiều sự quan tâm hơn cho The Hundred Line: Defense Academy của Spike Chunsoft, trong khi chúng ta vẫn tranh cãi xem đâu mới là kết thúc có hậu trong Clair Obscur. The Hundred Line Defense Academy cùng ngày ra mắt với Clair Obscur đã bán được gần gấp ba lần. Suy ra là cũng có mặt trái: người Nhật thích game Nhật, còn anh em phương Tây thì nghiêng về game phương Tây.

Tại sao Clair Obscur “hot” đến vậy?

Không thể phủ nhận Clair Obscur rất đáng để ăn mừng. Trò chơi làm rất tốt việc đưa nét thẩm mỹ Pháp vào thành phố chính và khéo léo dệt ảnh hưởng qua những chi tiết nhỏ như lời thoại và những hình ảnh lấy cảm hứng từ phim Pháp. Nhưng nếu nói về những điểm khác tạo nên sự thành công - như kể chuyện, lối chơi cũng như phong cách xây dựng bản đồ  -  thì đã có nhiều game trước nó đã làm được. Nếu nói thật, điểm mạnh lớn nhất của Clair Obscur là nó kết hợp những tinh hoa của những RPG hay nhất trong thập kỷ qua, rồi biến tấu sao cho hấp dẫn phần đông hơn. Nhưng chúng ta nên tôn trọng những “tiền bối” đã tạo nền móng cho sự thành công của thể loại game RPG turn-based.

Clair Obscur vẫn là một trong những game hay nhất trong năm nay. Tuy vậy, chúng ta vẫn cần đón nhận các trò chơi JRPG vì chúng cũng có đầy đủ những thứ mà dân game chính hiệu yêu thích, chỉ là phần đồ họa có thể thua kém đôi chút.